Rhymni a'i rôl mewn meddygaeth fodern

Gall Rhymni hawlio treftadaeth fendigedig wrth lunio ymarfer meddygol yng Nghymru a thu hwnt.

Mae Tredegar gerllaw yn enwog fel man geni Aneurin Bevan, y gweinidog a oedd yn gyfrifol am sefydlu’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol ym Mhrydain ym 1948. Cafodd ei farn a’i weithredoedd eu dylanwadu’n hollbwysig gan ei brofiad a’i wybodaeth o Gymdeithas Cymorth Meddygol Gweithwyr Tredegar, a oedd wedi darparu gofal iechyd am ddim i weithwyr lleol a’u teuluoedd. Ond nid Tredegar oedd ei ben ei hun yn cael cymdeithas o'r fath.

Yn yr un modd roedd Cronfa Cymorth Meddygol Gweithwyr Rhymni yn darparu gofal iechyd. Comisiynodd y Gronfa Ysbyty Bwthyn Gweithwyr Rhymni, a agorodd ym 1904, yn bennaf oherwydd y £3000 a roddwyd gan weithwyr lleol – swm gwerth dros £300,000 heddiw. Roedd gweithgareddau cymunedol eraill megis cyngherddau, Eisteddfodau a diwrnodau mabolgampau yn cefnogi agoriad yr ysbyty, ac ynghyd â chyfraniadau’r gweithwyr, bu’r gymuned yn helpu i gynnal yr ysbyty drwy rai blynyddoedd anodd, yn enwedig yn y 1920au.

Cafodd yr ysbyty, a agorwyd gan gadeirydd Cwmni Haearn Rhymni, Syr Heny Tyler ag ‘allwedd aur’, ganmoliaeth yn y Western Mail fel enghraifft i drefi diwydiannol eraill Cymru ei dilyn.  Wedi'i adeiladu gan W Williams a'i Feibion ​​o Dredegar Newydd, roedd yn cynnwys tair ward, un yn ward menywod, ac ystafell lawdriniaeth.

Dyfarnwyd y dasg o oruchwylio'r ysbyty i Dr Thomas Hall Redwood. Roedd wedi cymryd rôl llawfeddyg y Gwaith Haearn oddi wrth ei dad, Dr Lewis Redwood, brawd Theophilus Redwood, un o fferyllwyr enwocaf erioed.

Mae Adeilad Redwood, cartref yr Ysgol Fferylliaeth ym Mhrifysgol Caerdydd, wedi’i enwi er anrhydedd i Theophilus, ei fab Syr Thomas Boverton Redwood, peiriannydd cemegol enwog, yn ogystal â Lewis a Thomas Hall Redwood o Rhymni ‘ei hun’.

Ym mis Mawrth 1905, yn dilyn gornest ddadleuol, etholwyd Dr Robert Vachell de Acton Redwood, a adwaenid yn lleol fel Dr Bob, i gymryd drosodd rôl ei dad, a pharhaodd ynddi hyd ei farwolaeth yn Ionawr 1947. Yn gyfan gwbl, roedd y teulu Redwood wedi rhoi bron i 120 mlynedd o wasanaeth meddygol i bobl Rhymni. Yn addas, ar Dachwedd 8fed, 1947, ailenwyd yr ysbyty yn Ysbyty Coffa Redwood er anrhydedd i Dr Bob a'r teulu Redwood.

Caeodd yr ysbyty yn 2013, a chafodd ei ddymchwel yn ddiweddarach, i gael ei ddisodli gan Ganolfan Iechyd a Gofal Cymdeithasol Integredig Rhymni, sydd ag 11 o welyau cleifion mewnol yn ei Redwood Suite, a oruchwylir gan feddygon teulu a’r Tîm Adnoddau Cymunedol. Mae hanes Ysbyty Redwood yn dyst i bwysigrwydd sefydliadau gofal iechyd lleol wrth gefnogi a gwella lles eu cymunedau.

Bu Dr Bob hefyd yn gweithio yn yr ysbyty bychan ynysu ar gyfer clefydau heintus yn y dref a sefydlwyd ym 1901 gan Gyngor Dosbarth Trefol Rhymni, yn agos i leoliad y Ganolfan Iechyd a Gofal Cymdeithasol newydd. Roedd twbercwlaidd yn un o afiechydon cleifion a dderbyniwyd i'r Ysbyty Ynysu. Daeth Dr David Rocyn-Jones, a aned yn Rhymni ym 1872, yn fab ac yn ŵyr i’r torwyr esgyrn lleol enwog, yn Swyddog Meddygol Iechyd Sir Fynwy ym 1907 ac roedd mynd i’r afael â TB yn brif nod. Roedd yn un o bum sylfaenydd Cymdeithas Goffa Genedlaethol Cymru er Dileu Twbercwlosis, a ffurfiwyd i frwydro yn erbyn y clefyd rhemp ar y pryd. Chwaraeodd y Gymdeithas ran allweddol wrth greu’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol yng Nghymru ym 1948.

Fel eu tad, meibion ​​David Rocyn-Jones, roedd gan Nathan a Gwyn ran fawr ym myd meddygaeth yng Nghymru, tra bod traddodiad briwio esgyrn enwog y teulu wedi chwarae rhan mewn sefydlu arferion modern wrth drin anafiadau cyhyrysgerbydol. Mae arwr Pêl fas yr Unol Daleithiau, Bonesetter Reese, a fagwyd yn Rhymni, ac a ddysgodd ei sgiliau gan daid Rocyn-Jones, wedi’i labelu’n ‘Tad Meddygaeth Chwaraeon Modern.’

Gyda'i dad yn berchennog Gwaith Haearn yr Undeb yn Rhymni ar ddechrau'r 19eg ganrif, mae gan Benjamin Hall hefyd gysylltiadau â'r dref. Mae’n fwyaf enwog fel yr enw y tu ôl i gloch ‘Big Ben’ yn Llundain mae’n debyg, oherwydd ei rôl allweddol yn cwblhau’r Senedd-dai newydd. Fodd bynnag, gellir dadlau mai hwn yw'r Gweinidog Iechyd cyntaf erioed ym Mhrydain. Yn dilyn epidemig colera 1855, llwyddodd Hall i gael diwygiadau i Ddeddf Iechyd y Cyhoedd i wella gwasanaethau glanweithiol a seilwaith a gafodd effeithiau mawr ar Iechyd y Cyhoedd.

Gyda'r holl ymdrechion lleol a chenedlaethol hyn gan bobl amlwg a aned yn y dref neu sy'n gysylltiedig â hi, gall Rhymni hawlio rôl fawr yn natblygiad ymarfer meddygol modern, yn haeddiannol.